Op donderdag 3 november is onderzoek naar de werking van psilocybine, de werkzame stof in sommige paddenstoelen en truffels gepubliceerd in het gezaghebbende tijdschrift ‘the New England Journal of Medicine’. Uit dit onderzoek blijkt dat psilocybine therapie met psychologische ondersteuning kan helpen bij behandelingsresistente depressie. Het UMC Utrecht is één van de instellingen die de experimentele behandelingen samen met het Britse bedrijf Compass Pathways uitvoerde binnen deze internationale fase 2b-studie. In deze fase van onderzoek is gekeken naar de werkzaamheid en veiligheid van het geneesmiddel. Ook het UMC Groningen en het LUMC deden aan het onderzoek mee. 

Op dit moment worden patiënten met een depressie veelal met gesprekken (psychotherapie) behandeld en krijgen zij indien nodig ook medicijnen (antidepressiva). Veel patiënten hebben daar baat bij, maar bij sommigen slaan deze behandelingen niet aan. Dit betekent vaak een lange en soms tevergeefse zoektocht naar een werkzame behandeling. UMC Utrecht psychiater Metten Somers: “Behandelingsresistente depressies zijn vaak heel lastig te verhelpen. Elke nieuwe medicamenteuze stap in de behandeling heeft een kleinere slagingskans. Ik vind het dan ook goed nieuws dat bijna dertig procent van de patiënten die een hoge dosering psilocybine kregen na drie weken geen klachten meer had en dat een groot deel van die mensen na twaalf weken nog steeds klachtenvrij was.”

Psychedelica biedt mogelijk uitkomst 

Een behandeling met psychedelica biedt mogelijk uitkomst voor deze groep patiënten met behandelingsresistente depressie. Men spreekt van een behandelingsresistente depressie wanneer eerdere behandelingen, bijvoorbeeld met medicijnen, niet of weinig hebben geholpen. Psychedelica zijn een groep middelen die een zogeheten ‘psychedelische’ of geest-openbarende ervaring teweeg kunnen brengen. Er zijn aanwijzingen dat een éénmalige ervaring een snel effect zou kunnen hebben op depressieklachten. Maar of dit echt zo is, was eerder nog niet goed onderzocht in voldoende groot en kwalitatief goed opgezet onderzoek. Dat is er nu wel: Het door COMPASS Pathways gesponsorde onderzoek is de grootste klinische studie naar psilocybine-therapie die ooit is uitgevoerd, met 233 patiënten uit tien landen in Noord-Amerika, het Verenigd Koninkrijk en Europa.

De recentelijk afgeronde studie was vooral bedoeld om de werkzaamheid te onderzoeken en de beste dosis te vinden. Deelnemende patiënten werden na afbouw van hun antidepressiva willekeurig en dubbelblind over drie groepen verdeeld. Zij kregen vervolgens een éénmalige experimentele behandeling met 1, 10 of 25 milligram psilocybine. Tijdens de bewustzijnsveranderende ervaring die het middel opwekt, werden deelnemers begeleid door speciaal getrainde therapeuten. De behandeling vond plaats in een speciaal daarvoor ingerichte kamer. De psilocybine-ervaring werd in een aantal gesprekken voorbereid, en na afloop vonden er zogeheten integratiegesprekken plaats waarbij patiënten met de therapeut terugkeken op de ervaring.  

De start van het fase 3 onderzoek staat gepland voor voorjaar 2023. Het UMC Utrecht doet hier ook aan mee. Het wordt afgeraden om zelf psilocybine tegen depressieklachten te gebruiken, buiten onderzoeksverband. 

Wetenschappelijke resultaten onderzoek

• 29% van de deelnemers die 25 mg psilocybine kreeg, was in remissie in week 3, tegenover 8% van de deelnemers die 1 mg kreeg.
• Deelnemers die de éénmalige dosis van 25 mg psilocybine met psychologische ondersteuning kregen toegediend ervoeren een duidelijk statistisch significante, snelle vermindering van depressiesymptomen na drie weken: het verschil tussen de 25 mg groep en de 1 mg groep was -6.6 punten (p<0,001) op de MADRS schaal, een onderzoeksmethode om de ernst van depressie vast te stellen. 
• Bij twee keer zoveel deelnemers die de dosering van 25 mg kregen had het effect aangehouden in week 12, vergeleken met degenen die 1 mg kregen (20,3% in de 25 mg groep vs. 10,1% in de 1 mg groep). 
• Bijwerkingen: psilocybine werd goed verdragen. Op de dag van toediening waren hoofdpijn, misselijkheid en duizeligheid de meest voorkomende bijwerkingen. Er leek een duidelijke samenhang met de hoogte van de dosis. 
• Veiligheid: suïcidale gedachten en zelfbeschadiging traden op in alle behandelgroepen, zoals dat vaak gezien wordt in onderzoeken naar behandelingsresistente depressie. Dit trad meestal meer dan een week ná de psilocybine sessie op. In de 25 mg groep was er suïcidaal gedrag bij drie mensen die geen baat hadden bij de behandeling tenminste één maand na de toediening van de psilocybine.